Yaratıcılara çalışmaları üzerinde münhasır haklar sağlayan, yenilikçiliği ve yaratıcılığı teşvik eden, bilgi ve enformasyonun yayılmasını teşvik eden ve kültürel ifadeleri koruyan marka, patent ve telif hakları nedir? Türkiye’de oldukça ilgi odağı olan bu konu işletmelerin ve bireylerin başarısı açısından kritik önem taşır. Patent, marka ve telif hakları, farklı türdeki fikri mülkiyet haklarını ifade eder. Bu haklar, fikir ve icatlara belirli bir koruma sağlamak amacıyla düzenlenmiş hukuki düzenlemelerdir. Bununla birlikte, patent, marka ve telif hakları farklı hukuki mekanizmalara dayanır ve farklı şekillerde kullanılır. Bu mekanizmaları aşağıda ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
PATENT HAKKI:
Patent hukuku, bir buluşu üretme hakkının sahibine verir ve bu buluşun bir başkası tarafından kullanımının önüne geçer. Bu otorite, yaratıcı olan bireyin ticari olarak faydalanmasını sağlar ve onu diğerlerinden ayırır. Patentler, belirli bir süre boyunca ve belirli bir ülkede eşsiz bir hak sağlarlar.
Sınırlı bir süre ve yer için patent sahibine, üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engellemek amacıyla tanınan tekel haklarıdır. Bu hakkın kullanımının buluş sahibine ait olduğunu gösteren belgeye ise Patent Belgesi denir. Patent Belgesi, buluş sahibinin izni olmadan başkalarının patentli ürünü ticari olarak izinsiz;
• Üretmesini
• Kullanmasını,
• Satmasını,
• İthal veya ihraç etmesini engeller.
Kişi ya da kurumlar bir ürün veya buluş gerçekleştirdiğinde bunun tek ve benzersiz olduğunu, sanayide kullanılabilir olduğunu ve yeni bir buluş olduğunu belgelerle ispatlamak zorundadır. Türk Patent Kurumu’na ibraz edilecek dosyada ürüne ait özet bilgiler ve tarifname adı verilen detaylar yer alır. Bu dosya ürünün veya buluşun tanımlanmasında gerekli kriterlere uyum sağlıyor ise onaylanma hakkına sahip olur. Bu tür işlemlerde izlenecek yollar bellidir. Patent hakkı ürünün korunmaya alınması açısından önemli bir haktır.
PATENT İÇİN YILLIK ÜCRET ÖDEME ZORUNLULUĞU VAR MIDIR?
Herhangi bir bildirime gerek duyulmaksızın başvuru tarihinden itibaren 3. yıldan başlayarak koruma süresi boyunca başvuru sahibi TÜRK PATENT VE MARKA KURUMU’ na düzenli olarak yıllık sicil kayıt ücretlerini ödemek zorundadır. Bu ücretlere www.turkpatent.gov.tr adresinden ulaşılabilir.
TÜRKİYE’DE ALINMIŞ BİR PATENT BAŞKA ÜLKELERDE DE GEÇERLİ MİDİR?
Patentler alındığı ülkeler için hak sahipliği doğururlar. Türkiye’de alınmış bir patent sadece Türkiye içinde sahibine hak sağlamaktadır. PATENT VE FAYDALI MODEL başvurusu ya da patent/faydalı model belgesi devredilebilir, lisans sözleşmesi yoluyla kiralanabilir, veraset yoluyla varislere intikal edilebilir ya da rehin edilebilir
MARKA HAKKI:
Marka tescili, ürün veya hizmetleri sunarken isim veya logo gibi tanıtıcı unsurların korunması açısından büyük önem taşır. Marka tescili yapabilmek için öncelikle ilgili markanın ayırt ediciliğinin bulunması gerekmektedir. Markanın tescil işlemi için başvuru yapılacak olan kurum Türk Patent ve Marka Kurumu’dur.
Marka hakkı, Türk Patent ve Marka Kurumu’na yapılan başvuru sonucunda verilir. Başvuru, markanın benzersiz ve ayırt edici olduğunu göstermek için gerekli belgelerle birlikte yapılır. Marka, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından incelenir ve uygunluğu onaylanırsa, marka sahibine Türkiye genelinde ticari kullanım ve koruma hakkı sağlar.
Marka hakkı, başvuru yapıldığında 10 yıl boyunca geçerlidir ve koruma süresi sonunda yenilenebilir. Marka sahibi, markasını başkalarının izinsiz kullanmasını engelleyebilir ve marka lisanslama süreciyle başkalarına lisans vererek belirli bir ücret karşılığında kullanılmasına izin verebilir. Marka sahibinin haklarına gelince, marka hakkı sahibinin tekeli, marka adı altında kullanılan her türlü mal ve hizmetin münhasır olarak kullanım hakkına sahip olmasıdır. Marka hakkı sahibi, markasının izinsiz kullanılması durumunda hukuki yollarla korunabilir. Marka haklarının ihlali söz konusu olduğunda, hak sahibi, zararının tazmini için hukuki yollara başvurabilir.
MARKA TESCİLİNİN MARKA SAHİBİNE SAĞLADIĞI HAKLAR NELERDİR?
· Marka tescilinin sağladığı en temel avantajlardan biri, marka sahibine markasını kullanma hakkı ve yetkisi vermesidir.
· Tescilli bir marka, marka sahibine ürün veya hizmetin tanınabilirliğini sağlama imkanı verir.
· Marka tescili, marka sahibine rekabet avantajı sağlar. Bir marka tescil edildiğinde, marka sahibi o markayı rakiplerinden ayırt etme imkanı kazanır.
· Marka tescili, markanın yatırım değerini artırır. Tescilli bir marka, ilgili sektördeki diğer markalarla karşılaştırıldığında daha değerli ve çekici hale gelir.
MARKA HAKKININ İHLALİ NEDİR?
Markanın başkaları tarafından haksız kullanımı ve marka hakkının ihlali durumunda marka sahibinin bu tür haksız kullanımları takip ederek yetkili mahkemelerde dava açmak suretiyle tescilli markadan kaynaklanan haklarına yapılacak ihlalleri önlemesi gerekmektedir.
Bu kapsamda aşağıda sayılan fiiller marka hakkına tecavüz sayılmaktadır:
a) Marka sahibinin izni olmaksızın, markayı Kanunun 7’nci maddesinde belirtilen biçimlerde kullanmak.
b) Marka sahibinin izni olmaksızın, markayı veya ayırt edilmeyecek derecede benzerini kullanmak suretiyle markayı taklit etmek.
c) Markayı veya ayırt edilemeyecek kadar benzerini kullanmak suretiyle markanın taklit edildiğini bildiği veya bilmesi gerektiği halde tecavüz yoluyla kullanılan markayı taşıyan ürünleri satmak, dağıtmak, başka bir şekilde ticaret alanına çıkarmak, ithal işlemine tabi tutmak, ihraç etmek, ticari amaçla elde bulundurmak veya bu ürüne dair sözleşme yapmak için öneride bulunmak.
d) Marka sahibi tarafından lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devretmek.
TELİF HAKKI:
Telif hakkı, bir eseri yaratıcısı veya sahibi tarafından sahip olunan hakları ifade eder. Telif hakkı, edebi eserler, müzikler, resimler, fotoğraflar, yazılı metinler, film ve video gibi birçok farklı eser türünü kapsar. Telif hakkı, eserin yaratıcısı tarafından otomatik olarak elde edilen haklardır ve herhangi bir başvuru veya tescil gerektirmez. Telif hakları söz konusu olduğunda ilim ve edebiyat eserleri, musiki eserleri, güzel sanatlar ve sinema için üretilen eserler değerlendirilir. Bilgisayar programları da telif hakkına sahiptir. Manevi haklar ve mali haklar olarak kategorize edilebilecek telif haklarında manevi haklar eser sahibine eserinin aidiyetini ispatlar. Mali haklar ise eserden kazanılan parayı ilgilendiren kısımdır. Eseriyle ilgili mali haklara sahip olan eser sahibi onu çoğaltabilir, yayabilir. Eser sahibi dışındaki kişilere bu hakları kullanma izni verilmez. Bu haklara ait süreler ve koruma kapsamını belirleyen koşullar ise eserin türüne göre değişkenlik göstermektedir.
Telif hakları, eserin sahibinin ölümünden sonra da bir süre boyunca korunur ve bu süre ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, genellikle 50-70 yıl arasında değişmektedir. Bu sürenin sonunda, eserler genellikle “genel kamuya açık” hale gelir ve kullanımı için izin gerekmez.
Telif Hakkı Sahibinin Hakları Nelerdir?
Telif hakkı sahiplerine Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca maddi ve manevi haklar olmak üzere 2 sınıf hak tanınmıştır. Bu kanun kapsamında tanınan maddi haklar şu şekildedir.
· Çoğaltma hakkı.
· İşleme hakkı.
· Yayma hakkı.
· Temsil hakkı.
· İşaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı.
· Pay ve takip hakkı.
Manevi haklar ise şunlardır:
· Umuma arz etme, yayma.
· Adın belirtilmesi.
· Eserde değişiklik yapılması menetme
Telif Hakkı İhlali Nedir?
Telif hakkı sahibinin izni ve bilgisi olmaksızın, eserlerinin çoğaltılması, kopyalanması, dağıtılması veya izin gerektirecek şekilde görüntü alınması gibi durumlar telif hakkı ihlali olarak tanımlanmaktadır. Aşağıdaki sıralanan durumlarda, telif hakkı ihlali doğabilmektedir:
· Telif hakkına sahip eserlerin izinsiz kopyalanması ve çoğaltılması,
· Telif hakkı olan eserin izinsiz değiştirilmesi,
· Telif hakkı olan eserlerin izinsiz dağıtılması,
· Eser ve eserin telif hakkına ilişkin eksik, yanıltıcı veya aldatıcı bilgi verme,
· Telif hakkı olan eserin izinsiz iletilmesi, kiralanması, satılması, gösterimi,
· Başkasına ait olan eseri kendi eseri gibi adlandırma,
gibi durumlar telif hakkı ihlali kapsamına girmektedir. Bunun yanında somut olayın özelliklerine göre ihlalin varlığı kabul edilir.
SONUÇ:
Sınai mülkiyet hakları; marka, patent, tasarım, faydalı model ve coğrafi işaretler gibi buluşların ve yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına ticaret alanında üretilen ve satılan malların üzerlerinde, üreticisinin veya satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak işaretlerin sahipleri adına, kayıt edilmesini ve böylece bu kişilerin ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan haklardır. Patent, marka ve telif hakları, farklı türdeki fikri mülkiyet haklarını temsil eder. Patent, yeni ve faydalı icatların korunması için kullanılırken; marka, işletme ve ürünlerin tanınmasını ve ayırt edilmesini sağlar. Telif hakkı ise eserin yaratıcısının haklarını korur. Bu haklar, iş dünyasında ve yaratıcılık alanında mülkiyetin korunması ve fikri değerin benimsenmesi için önemli unsurlardır.